Celsus Kütüphanesi
Efes’in en ünlü ve görkemli yapılarından biri olan kütüphane binası, M.S 117 yılında senatör Gaius Julius Celsus Plemaeanus için vefatından sonra oğlu Galius Julius Aquila tarafından yaptırılmıştır. Celsus’un mezarı binanın zemin katın altındaki mezar odasında olup mezarının üstünde bir Athena heykeli vardır.
Dışarıdan iki katlı görünen kütüphane içeride yüksek tavanlı tek bir galeriden oluşup 2 sıra balkon ve bu kısımlarda, yazılı parşömenlerin saklandığı duvar nişleri bulunmaktaydı. Parşömenlerin saklandığı odaların duvarları, arasında belli bir boşluk bıraklılarak çift sıra örülmüştü. Bunun sebebi binanın hava sirkülasyonunu arttırmak ve parşömenleri nem ve ısıdan olabildiğince korumaktı. İçerideki parşömen sayısı pek çok kaynakta farklı rakamlarla belirtilmekte olsa da, bu kütüphanenin İskenderiye ve Bergama kütüphanelerinden sonra antik dünyanın 3. en büyük kütüphanesi olduğu bilinmektedir.
Celsus Kütüphanesi
Kütüphanenin ön yüzü oldukça görkemlidir. Alt sıra sütunlar ile üst sıra sütunların boy farkı, optik bir ilüzyon yaratmak ve binayı olduğundan daha yüksek göstermek üzere düzenlenmiştir. Binanın ikinci kat kemerlerinde dikkatli bakıldığında Medusa (yılan başlı kadın) kabartmaları görülebilir.
Kütüphanenin giriş katında 4 adet kadın heykeli bulunmaktadır. Orjinalleri bugün Avusturya Viyana Efes Müzesinde bulunan bu heykellerin altlarında bulunan yazılardan bu kadınların Sophia (irfan), Episteme (bilgi), Ennoia (zeka) ve Arete (erdem) değerlerini sembolize ettikleri anlaşılmıştır.
Efes kazılarında neredeyse tamamı yıkık olarak bulunan kütüphane, 1970 yılında Türk, Alman ve Avusturyalı arkeologlar tarafından yaklaşık 7 sene süren bir çalışma ile ayağa kaldırılmıştır.